Bunkasai – dom duchów czy maid café? (cz.1)

W szkolnym anime są dwa stereotypowe, niemalże „obowiązkowe” odcinki: odcinek plażowy – fan service’owy oraz odcinek poświęcony bunkasai (文化祭) – festiwalowi kultury tradycyjnie organizowanemu jesienią¹ przez szkoły.

Bunkasai (文化祭), czyli festiwal kultury

Zawsze będzie ten jeden koleś – symbol braku kreatywności – który zaproponuje, aby klasa w ramach obchodów wydarzenia zorganizowała albo dom duchów, albo maid café. Dom duchów to odpowiednio udekorowana sala, gdzie uczestnicy atrakcji zapraszani są pojedynczo lub parami, a uczniowie wcielają się w duchy; maid café to kawiarnia z odpowiednio przebranymi uczennicami oferującymi kawę, herbatę, czy jakieś ciasto. Co sprawia, że te dwie aktywności urosły do rangi ikon? Dlaczego festiwal kultury nie może obejść się bez domu duchów (organizowanego przez inną, domyślnie mniej kreatywną klasę niż ta protagonisty) ani maid café?

Podczas festiwalu uczniowie przygotowują wystawy, warsztaty (m.in. z układania kwiatów czy kaligrafii), koncerty, stragany z przekąskami czy „restauracje”, a wieczorem organizowane są tańce czy ogniska. Celem festiwalu, wedle ministerialnych wytycznych, jest prezentacja osiągnięć uczniów i pokazanie, że to czego uczą się w szkole – od kompetencji społecznych, przez zajęcia klubowe po „twardy” materiał przyswajany na lekcjach – ma bezpośrednie przełożenie na realne życie.

W święcie uczestniczą dawni uczniowie, okoliczni mieszkańcy, rodziny uczniów i ich przyjaciół oraz osoby zainteresowane podjęciem nauki w placówce organizującej wydarzenie.

Uczestnictwo w festiwalu nie jest dobrowolne i wszyscy uczniowie placówki mają obowiązek włączyć się w przygotowania. Każda klasa czy klub muszą przedstawić własną atrakcję. Osoby, które nie występują, są angażowane do prac pomocniczych jako techniczni czy znani z polskich konwentów helperzy. Na festiwal pracuje cała społeczność uczniowska. Niemalże całość prac przy przygotowaniu festiwalu wykonują uczniowie tylko przy niewielkim wsparciu nauczycieli.

Przez swój wesoły charakter, przerywający monotonię japońskiej edukacji szkolnej, cieszy się on popularnością wśród uczniów jako możliwość zrobienia czegoś ciekawego w ramach szkoły oraz okazję do dobrej zabawy w gronie rówieśników.

Autorzy tworzący mangi, light novele, jak i wytwórnie anime celujące w grupę young adult zwyczajowo portretują doświadczenie bunkasai jako w zasadzie obowiązkowy element dorastania w Japonii.

Kimodameshi (肝試し), czyli test odwagi

Jest to popularny między osobami młodymi zwyczaj o zadziwiająco długiej, sięgającej czasów samurajskich, tradycji. Pierwsze zachowane wzmianki o podobnym zwyczaju sięgają drugiej połowy XII wieku i znajdują się w tekście o-kagami (大鏡) – historii trzech braci, którzy udają się do domu zamieszkanego ponoć przez oni². Ich cel jest prosty – wejść do domu, a następnie odciąć kawałek drewna z jednego z filarów, by dać pokaz swojej odwadze. Współcześnie kimodameshi polega na udaniu się grupą rówieśniczą w okolice budzącego lęk miejsca – cmentarza, starego opuszczonego domu, miejsca głośnego morderstwa – a następnie jego przeszukanie (samodzielnie lub w parach) i przyniesienie lub pozostawienie drobnego przedmiotu na dowód wykonania zadania.

W swej tradycyjnej formie była to forma obrzędu przejścia. Poddający się mu młodzieniec miał nie być już dzieckiem, a osobą dorosłą pretendującą do klasy samurajskiej i cechującą się jedną z najwyżej cenionych w tej warstwie społecznej cnót – nieustraszonością. Dziś kimodameshi dodaje prestiżu w grupie rówieśniczej (odwaga wciąż jest ceniona w kulturze japońskiej), a do tego stanowi formę romantycznej schadzki z dreszczykiem, co często wykorzystywane jest w mangach oraz anime, które poruszają tematykę nastoletnich romansów.

Obakeyashiki (お化け屋敷), czyli dom duchów

Czasem kimodameshi przybiera też formę zorganizowanej zabawy, gdzie do uprzednio starannie dobranego pod względem „straszności” miejsca dodawana jest dodatkowa scenografia, a w duchy i postacie z japońskiego folkloru wcielają się aktorzy. Taką „oswojoną formę” testu odwagi propagują głównie szkoły jako letnią zabawę dla uczniów, przygotowywaną w kontrolowanych warunkach w ramach szkolnych klubów.

Zwyczaj kimodameshi jest również jednym z elementów składowych japońskiej „mrocznej turystyki” (dark tourism), czyli wprowadzanie w oferty lokalnych japońskich biur podróży wycieczek po miejscach uznawanych za przeklęte czy łączonych z krwawymi zbrodniami.

Część druga artykułu zostanie poświęcona popkulturowemu fenomenowi maid café i popularności, jaką takie kawiarnie cieszą się w Japonii.

1. Często są to okolice 3 listopada. Szkoły starają się łączyć inicjatywę z japońskim świętem narodowym: Dniem Kultury – Bunka no Hi (文化の日). ↩︎
2. Oni (鬼) – jedne z Yōkai. Opisywane są jako postaci o humanoidalnej sylwetce, szponach oraz rogach, nietypowym kolorze skóry (np. czerwony lub niebieski), wielkich zębach, czasem nietypowej liczbie oczu czy sześciu palcach u dłoni. Przypisywana jest im nadludzka siła oraz umiejętność zmiany kształtu (w ten sposób zdobywają zaufanie swoich przyszłych ofiar), a miejscami szczególnej aktywności bywają góry i jaskinie. Są to duchy gwałtowne, agresywne, przypisywane jest im ludożerstwo. Przyjmuje się, że znak kanji, którym zapisuje się słowo oni wywodzi się od 隠, czyli „ukryty przed wzrokiem”. ↩︎